مقدمه

عمان (سلطان‌نشین عمان) کشوری در جنوب شرق شبه‌جزیره عربستان است که از نظر جمعیتی، قومی، زبانی و مذهبی تنوع قابل توجهی دارد. این کشور با تاریخ کهن و موقعیت استراتژیک خود، همواره میزبان گروه‌های مختلف نژادی و فرهنگی بوده است. در این مقاله، به بررسی ساختار جمعیتی، ترکیب نژادی، زبان‌ها و مذاهب رایج در عمان می‌پردازیم.

۱. جمعیت و ساختار دموگرافیک

الف) جمعیت کلی

• جمعیت عمان در سال ۲۰۲۴ حدود ۵.۵ میلیون نفر برآورد می‌شود.

• نرخ رشد جمعیت: حدود ۲٪ در سال (کاهش یافته نسبت به دهه‌های گذشته به دلیل سیاست‌های کنترل جمعیت).

• تراکم جمعیت: پایین (بیشتر جمعیت در شهرهای ساحلی و پایتخت متمرکز هستند).

ب) ترکیب جمعیتی (شهروندان و مهاجران)

• عمانی‌ها: حدود ۶۰٪ از جمعیت را تشکیل می‌دهند.

• مهاجران: حدود ۴۰٪ از جمعیت، شامل کارگران و متخصصان از:

  • هند (بزرگترین جامعه مهاجر)

  • پاکستان و بنگلادش (کارگران بخش ساختمان و خدمات)

  • فیلیپین (پرستاران و خدمه منازل)

  • سایر کشورهای عربی و آفریقایی

ج) توزیع سنی و جنسی

• جمعیت جوان: حدود ۳۰٪ از جمعیت زیر ۱۵ سال هستند.

• نسبت جنسی: تعداد مردان به دلیل حضور کارگران مهاجر، کمی بیشتر از زنان است.

۲. گروه‌های نژادی و قومی در عمان

عمان به دلیل موقعیت تجاری و تاریخی خود، ترکیب نژادی متنوعی دارد:

الف) عرب‌های عمانی

• اکثریت جمعیت را تشکیل می‌دهند.

• شامل دو گروه اصلی:
  ۱. شهرنشینان (عمدتاً در مسقط، صلاله و نزوی)
  ۲. بادیه‌نشینان (قبایل مانند الغافر، الهناوی، الخواطر)

ب) بلوچ‌ها

• از نژاد آریایی و عمدتاً در مناطق مرزی با ایران و پاکستان ساکن هستند.

• نقش مهمی در تاریخ نظامی و سیاسی عمان داشته‌اند.

ج) زنگباری‌ها (آفریقایی‌تبارها)

• بازماندگان بردگان آفریقایی که در دوران تجارت برده به عمان آورده شدند.

• بیشتر در مناطق ساحلی مانند ظفار زندگی می‌کنند.

د) مهاجران جنوب آسیا و آفریقا

• شامل هندی‌ها، پاکستانی‌ها، بنگلادشی‌ها و فیلیپینی‌ها.

• عمدتاً در بخش‌های خدماتی، ساختمانی و پزشکی فعالیت می‌کنند.

۳. زبان‌های رایج در عمان

الف) زبان رسمی

• عربی (لهجه عمانی): زبان رسمی دولت و آموزش است.

  • لهجه عمانی تحت تأثیر فارسی، سواحیلی و بلوچی قرار دارد.

ب) زبان‌های محلی و اقلیت‌ها

۱. بلوچی: در میان جامعه بلوچ رایج است.
۲. سواحیلی: در برخی مناطق ساحلی به دلیل روابط تاریخی با شرق آفریقا استفاده می‌شود.
۳. فارسی: در گذشته تأثیر زیادی داشت و هنوز برخی واژه‌های فارسی در گویش محلی وجود دارد.
۴. انگلیسی: به عنوان زبان دوم در تجارت و آموزش استفاده می‌شود.

ج) زبان‌های مهاجران

• هندی، اردو، بنگالی، تاگالوگ در میان جوامع مهاجر رایج است.

۴. مذهب در عمان

الف) اسلام (مذهب اکثریت)

• اباضی‌ها (۷۵٪): مذهب رسمی عمان و یکی از شاخه‌های قدیمی اسلام.

• سنی‌ها (۲۰٪): بیشتر در مناطق شمالی و شهری.

• شیعه‌ها (۵٪): عمدتاً از جوامع مهاجر لبنانی، بحرینی و هندی.

ب) ادیان دیگر

• مسیحیت: در میان مهاجران فیلیپینی و هندی.

• هندوئیسم: در میان کارگران هندی و نپالی.

• سایر ادیان (بودایی، سیک): تعداد کمی از مهاجران آسیایی.

ج) آزادی مذهبی

• عمان نسبت به بسیاری از کشورهای عربی، تساهل مذهبی بیشتری دارد.

• غیرمسلمانان اجازه دارند عبادتگاه‌های خصوصی داشته باشند.

۵. نتیجه‌گیری

عمان به دلیل موقعیت جغرافیایی و تاریخی خود، ترکیب جمعیتی و فرهنگی متنوعی دارد. در حالی که عرب‌های اباضی هسته اصلی جامعه را تشکیل می‌دهند، حضور بلوچ‌ها، زنگباری‌ها و مهاجران آسیایی و آفریقایی بر تنوع زبانی و مذهبی این کشور افزوده است. سیاست‌های دولت عمان در زمینه همزیستی مسالمت‌آمیز ادیان و قومیت‌ها باعث شده که این کشور به عنوان الگویی برای ثبات اجتماعی در منطقه شناخته شود.