عمان به عنوان یکی از کهن‌ترین مناطق مسکونی شبه‌جزیره عربستان، دارای سابقه استقرار انسانی به قدمت بیش از ۱۰۰۰۰۰ سال است. موقعیت استراتژیک این منطقه در کرانه‌های اقیانوس هند و مجاورت با خلیج فارس، آن را به کانونی مهم در مطالعات باستان‌شناسی خاورمیانه تبدیل کرده است.
۲. دوران پارینه‌سنگی در عمان
دوران پارینه‌سنگی زیرین (حدود ۱۰۰۰۰۰-۳۰۰۰۰ سال پیش)
-
قدیمی‌ترین شواهد حضور انسان در عمان به دوران پارینه‌سنگی بازمی‌گردد.
-
ابزارهای سنگی یافت‌شده در مناطق ظفار و صحرای ربع الخالی نشان‌دهنده حضور شکارچیان اولیه است.
-
این ابزارها مشابه یافته‌های فرهنگ آشولی در آفریقا و خاورمیانه هستند.
دوران پارینه‌سنگی میانی (۳۰۰۰۰-۱۰۰۰۰ سال پیش)
-
تغییرات اقلیمی دوره یخبندان باعث مهاجرت گروه‌های انسانی به مناطق ساحلی شد.
-
غارهای الکهف و وادی سرر در ظفار حاوی ابزارهای سنگی از این دوره هستند.
۳. عصر نوسنگی و انقلاب کشاورزی (حدود ۸۰۰۰-۴۰۰۰ سال پیش)
تحولات مهم این دوره:
-
گذار از جامعه شکارچی-گردآورنده به جامعه تولیدکننده غذا
-
شواهد اولیه کشاورزی در مناطق حاصلخیز مانند وادی بنی خالد
-
اهلی کردن حیوانات از جمله بز و گوسفند
-
ساخت نخستین سکونتگاه‌های نیمه‌دائم
یافته‌های کلیدی:
-
سایت رأس الحمراء (نزدیک مسقط) با بقایای خانه‌های گلی
-
ابزارهای سنگی صیقل‌یافته و ظروف سنگی
-
قدیمی‌ترین چاه‌های آب در شبه‌جزیره عربستان (حدود ۵۰۰۰ ق.م)
۴. عصر مفرغ و تمدن مجان (حدود ۳۰۰۰-۱۳۰۰ ق.م)
ظهور تمدن مجان
-
عمان در متون سومری با نام “مگان” یا “مجان” شناخته می‌شد.
-
این تمدن به دلیل معادن مس و صنعت کشتی‌سازی شهرت داشت.
دستاوردهای تمدن مجان:
-
صنعت فلزکاری پیشرفته: تولید مس برای صادرات به بین‌النهرین
-
شبکه تجاری گسترده: ارتباط با تمدن‌های دره سند، بین‌النهرین و عیلام
-
ساخت ابزارهای مسی مانند تبر، خنجر و ظروف
-
معادن مس سرشار در مناطق صحار و الملاها
شواهد باستان‌شناسی:
-
سایت بات (میراث جهانی یونسکو) با گورستان‌های سنگی
-
برج‌های مدور در العیین و حفیت
-
کتیبه‌های تصویری در وادی سمد
۵. شواهد باستان‌شناسی کلیدی
۱. محوطه بات (۳۰۰۰ ق.م)
-
بزرگ‌ترین شهر عصر مفرغ در عمان
-
شامل گورستان‌های برج‌مانند و سازه‌های سنگی
-
کشف ظروف سفالی با نقوش حیوانی
۲. رأس الجینز (سکونتگاه ساحلی)
-
قدیمی‌ترین شواهد تجارت دریایی (حوالی ۲۵۰۰ ق.م)
-
یافته‌های شامل مهره‌های لاجوردی از افغانستان
۳. قله‌های جبل اخضر
-
کشف سنگ‌نگاره‌های پیش‌ازتاریخ با نقوش حیوانات
۶. روابط فرهنگی و تجاری با تمدن‌های همجوار
با بین‌النهرین:
-
متون سومری از واردات مس از مجان خبر می‌دهند.
-
کتیبه‌های اکدی به کشتی‌های مجانی اشاره دارند.
با تمدن دره سند:
-
مهره‌های ساخته‌شده از سنگ لاجورد و عقیق در عمان یافت شده‌اند.
-
ظروف سفالی مشابه در موهنجودارو و عمان
با عیلام و فارس:
-
شباهت در سبک مهرها و ظروف سنگی
۷. جمع‌بندی و اهمیت تاریخی
دستاوردهای تمدن‌های پیش‌ازتاریخ عمان:
-
توسعه یکی از اولین صنایع فلزکاری در خاورمیانه
-
ایجاد شبکه‌های تجاری فرامنطقه‌ای
-
ابداع سیستم‌های مدیریت آب در مناطق خشک
اهمیت باستان‌شناسی عمان:
-
عمان به عنوان پل ارتباطی بین تمدن‌های میانرودان و دره سند
-
شواهد کهن‌ترین فعالیت‌های دریانوردی در اقیانوس هند
-
کشف قدیمی‌ترین سیستم‌های آبیاری در شبه‌جزیره عربستان
نتیجه‌گیری: پیش‌تاریخ عمان گواهی بر خلاقیت و انطباق‌پذیری ساکنان این منطقه در مواجهه با چالش‌های محیطی است. این سرزمین نه فقط مصرف‌کننده، که مهد یکی از تأثیرگذارترین تمدن‌های عصر مفرغ بوده است.
