دهۀ 1990 میلادی برای سلطاننشین عمان دورانی حساس و سرنوشتساز بود. این دهه شاهد تحولات مهمی در سیاست، اقتصاد و جامعه عمان تحت حکومت سلطان قابوس بن سعید (حکومت از 1970 تا 2020) بود. عمان که در دهههای قبل با شورشهای داخلی و انزوا دستوپنجه نرم کرده بود، در این دهه به ثبات رسید و گامهای بلندی در مسیر مدرنیزاسیون برداشت.
1. وضعیت سیاسی عمان در دهۀ 1990
الف) ثبات تحت رهبری سلطان قابوس
-
سلطان قابوس که از 1970 قدرت را به دست گرفته بود، در دهۀ 1990 کاملاً بر امور کشور مسلط شد.
-
برخلاف برخی همسایگان مانند عربستان و یمن، عمان در این دهه ثبات سیاسی کامل داشت و هیچ تهدید داخلی یا کودتایی علیه حکومت وجود نداشت.
-
سیاست خارجی عمان در این دوره مبتنی بر عدم مداخله در امور دیگران و میانجیگری در مناقشات منطقه بود.
ب) تأسیس شورای عمان (مجلس شورا و مجلس دولت)
-
در سال 1991، سلطان قابوس “مجلس شورای عمان” را تأسیس کرد که نقش مشورتی داشت.
-
در 1996، با صدور “نظام الأساسی الدوله” (قانون اساسی)، ساختار سیاسی عمان رسمیت بیشتری یافت و شورای عمان به دو بخش تقسیم شد:
-
مجلس شورای دولت (منصوب سلطان)
-
مجلس شورای ملّی (انتخابی، ولی با اختیارات محدود)
-
-
این اصلاحات هرچند کوچک، گامی به سوی مشارکت مردمی در حکومت بود.
ج) روابط خارجی: میانجیگری و تعادل گرایی
-
عمان در دهۀ 1990 روابط خوبی با غرب (آمریکا و بریتانیا) و همسایگان عرب خود داشت.
-
پس از جنگ خلیج فارس (1991)، عمان میزمان برخی از نیروهای آمریکایی شد ولی از ائتلاف ضد صدام فاصله گرفت.
-
نقش عمان در میانجیگری بین ایران و آمریکا (بهویژه در مذاکرات پشتپرده) پررنگتر شد.
2. تحولات اقتصادی عمان در دهۀ 1990
الف) کاهش وابستگی به نفت و تنوع بخشی اقتصادی
-
در این دهه، دولت عمان دریافت که اقتصاد تکمحور (نفت) آسیبپذیر است، بنابراین برنامههای تنوع اقتصادی آغاز شد.
-
صنایع گاز طبیعی گسترش یافت و صادرات گاز مایع (LNG) افزایش پیدا کرد.
-
بندر صحار و مناطق آزاد تجاری برای جذب سرمایهگذاری خارجی توسعه داده شدند.
ب) پروژه های زیربنایی و مدرن سازی
-
ساخت جادهها، بیمارستانها و مدارس در سراسر کشور سرعت گرفت.
-
فرودگاه بینالمللی مسقط در 1991 گسترش یافت و به قطب حملونقل منطقه تبدیل شد.
-
شبکه تلفن همراه در این دهه راهاندازی شد و ارتباطات بهبود یافت.
ج) چالش های اقتصادی
-
کاهش قیمت نفت در اواسط دهه 1990 فشار مالی به دولت وارد کرد.
-
بیکاری جوانان به یک مشکل تبدیل شد و دولت برنامههای اشتغالزایی را آغاز کرد.
3. تحولات اجتماعی و فرهنگی عمان در دهۀ 1990
الف) آموزش و پرورش
-
تعداد مدارس و دانشگاهها افزایش یافت و دانشگاه سلطان قابوس در 1986 تأسیس شد و در دهۀ 1990 گسترش پیدا کرد.
-
دولت برای کاهش وابستگی به کارگران خارجی، برنامههای آموزشی فنیوحرفهای را تقویت کرد.
ب) نقش زنان در جامعه
-
زنان عمانی در این دهه بیشتر به تحصیلات عالی و مشاغل دولتی راه یافتند.
-
در 1994، عمان به کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان (CEDAW) پیوست.
ج) رسانه ها و فرهنگ
-
رادیو و تلویزیون عمان گسترش یافت و برنامههای آموزشی و فرهنگی بیشتری پخش شد.
-
روزنامههای محلی مانند “عمان” و “الشبیه” نقش مهمی در اطلاعرسانی داشتند.
4. چالش ها و بحران های دهۀ 1990
-
سیل 1992: سیل ویرانگری در مسقط و شمال عمان خسارات زیادی وارد کرد.
-
بحران بیکاری: با رشد جمعیت، دولت نتوانست بهسرعت شغل ایجاد کند.
-
وابستگی به نیروی کار خارجی: حدود 30% جمعیت عمان در این دهه خارجی بودند که نگرانیهای اجتماعی ایجاد کرد.
5. نتیجه گیری: عمان در آستانۀ قرن 21
دهۀ 1990 برای عمان دهۀ ثبات، اصلاحات تدریجی و آمادهسازی برای قرن بیستویکم بود. اگرچه این کشور مانند امارات یا قطر رشد انفجاری نداشت، اما با برنامهریزی بلندمدت، خود را برای دوران پسا-نفت آماده میکرد.
آیا مایلید بخش خاصی از این دهه (اقتصاد، سیاست یا فرهنگ) را با جزئیات بیشتری بررسی کنیم؟
